67 سال مشارکت اقتصادی ایرانیان در یک قاب

تیترچی، نیروی کار اساسی ترین پایه در توسعه اقتصادی هر کشوری است. زیرا استفاده از قوای روحی و جسمی افراد امکان انجام فعالیت های اقتصادی و تولید کالا و خدمات را فراهم می کند. بنابراین افزایش انگیزه آنها برای حضور در بازار کار مهم بوده و یکی از کلیدهای رشد اقتصادی است.

بررسی داده های نرخ مشارکت اقتصادی نشان می دهد که از سال 1335 تا 1402، مشارکت مردم در بازار کار با فراز و نشیب همراه بوده و متاثر از حوادث مختلف سیاسی و اجتماعی بوده است. در ادامه تصویری ۶۷ ساله از نرخ مشارکت اقتصادی ایرانیان در بازار کار ارائه می شود.

اهمیت بازار و نیروی کار

انجام فعالیت‌های اقتصادی و تولید کالا و خدمات در دنیا با استفاده از قوای جسمی و روحی توسط نیروی کار بوده است. بنابراین نیروی کار اساسی ترین پایه در توسعه اقتصادی و اجتماعی یک کشور محسوب می شود. هدف این گزارش بررسی تصویر 67 ساله نرخ مشارکت در بازار کار ایران است. داده های این گزارش از سه منبع استخراج شده است. این منابع عبارتند از سالنامه های مرکز آمار گزارش های طرح سرشماری نیروی کار و داده های سازمان برنامه است.

مفاهیم بازار کار

نرخ مشارکت یکی از متغیرهای اساسی بازار کار است که نشان می دهد چه تعداد از کل افراد در سن کار توانایی و تمایل حضور در بازار کار را دارند و در این زمینه مشغول جستجو هستند. قبل از ارائه این تصویر، ذکر این نکته ضروری است که همانطور که در تعریف ذکر شد، یکی از متغیرهای مهم در تحلیل و برنامه ریزی بازار کار، توجه به محدوده سنی افراد است. در ایران دو مقوله در دوره های مختلف تاریخی سن کار مردم ارائه شده است.

به عبارت دقیق تر، از سال 1335 تا 1397، افراد 10 سال و بالاتر به عنوان جمعیت در سن کار شناخته می شوند. اما در پی تغییر قوانین در سال 2018، تاکنون جمعیت 15 سال به بالا به عنوان افراد در سن کار محسوب می شوند. بدین منظور ارقام زیر از نظر سن کار دارای دو مبنا خواهند بود. اولاً ارائه تصویر بازار کار 10 ساله و بالاتر از سال 1335 تا 1398 و ثانیاً ارائه تصویر بازار کار 15 ساله از سال 1377 تا سال 1402.

اولین برش؛

میزان مشارکت قبل از انقلاب

بررسی قدیمی ترین داده های موجود در مورد نرخ مشارکت بازار کار ایران نشان می دهد که در سال 1335، نرخ مشارکت اقتصادی ایران 47.5 درصد بوده است. این رقم بالاترین نرخ مشارکت ثبت شده در بازار کار ایران برای جمعیت 10 سال و بالاتر است. به دنبال اصلاحات ارضی در اوایل دهه 40، میزان مشارکت اقتصادی به شدت کاهش یافت و در سال 1343 به 42 درصد رسید.

البته این رویه پایدار نبود و یک سال بعد در ادامه روند صنعتی شدن، نرخ مشارکت اقتصادی دوباره افزایش یافت و از مرز 46 درصد گذشت. در نیمه دوم دهه 40 آثار سوء توجه بیش از حد به سیاست‌های صنعتی‌سازی در کشور نمایان شد و انگیزه مردم را برای حضور در بازار کار کاهش داد. شواهد آماری حاکی از آن است که روند کاهش نرخ مشارکت تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت.

برش دوم

ثبت کمترین میزان مشارکت اقتصادی در دهه 70

با پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل تغییرات ساختاری و نهادی و وقوع جنگ تحمیلی، در اواخر دهه 50 و طی دهه 60 میزان مشارکت اقتصادی کاهش یافت و به زیر 40 درصد رسید.

کاهش تمایل مردم به جستجو در بازار کار تا دهه 70 ادامه داشت. در نهایت نرخ مشارکت اقتصادی در سال 1395 به 34.7 درصد رسیده است که این نرخ کمترین ارزش ثبت شده مشارکت در بازار کار طی 67 سال مورد بررسی به شمار می رود. در توضیح علت این حادثه می توان گفت وقوع تحریم ها، تورم بالا و انتظارات منفی در جامعه از جمله دلایلی است که بر کاهش تدریجی نرخ مشارکت اقتصادی به پایین ترین حد خود تأثیر گذاشته است.

بیشترین میزان مشارکت اقتصادی پس از انقلاب در چه سطحی بوده است؟

از سال 1976 تا 1983 شرایط اقتصادی بهتر شده و مشارکت افزایش یافته است. در سال 1984، 41 نفر از هر 100 نفر 10 ساله و بیشتر که به دنبال کار بودند، موفق به یافتن شغل شدند. این رقم بالاترین میزان مشارکت پس از پیروزی انقلاب اسلامی محسوب می شود.

وضعیت نامناسب اقتصادی و تحریم های سال 84 بار دیگر دست به دست هم دادند تا این رقم کاهش یابد. با امضای برجام در سال 94، تمایل مردم برای کاریابی و حضور در بازار کار افزایش یافته است. در پی شکل گیری انتظارات مثبت و بهبود شرایط اقتصادی در سال ۹۷، نرخ مشارکت از کانال ۴۰ درصدی عبور کرده است.

تغییر سن کار در سال 1377/ افزایش 5 درصدی نرخ مشارکت با تغییر قانون

از سال 1377 مرکز آمار اشتغال افراد 15 سال به بالا را شناسایی و آمار آنها را از سال 84 تا 1402 منتشر کرد.

شواهد نشان می دهد که افراد 15 ساله به بالا نسبت به 10 ساله ها نرخ مشارکت بیشتری دارند. به عبارت دقیق تر، نرخ مشارکت افراد بالای 15 سال 5 واحد درصد بیشتر از افراد بالای 10 سال بوده است.

بیشترین میزان مشارکت ثبت شده در 15 سال گذشته مربوط به سال 84 و در سطح 46.3 درصد بوده است. این در حالی است که نرخ مشارکت 10 ساله در سال جاری 41 درصد ثبت شده است. نرخ مشارکت از تقسیم جمعیت در جستجوی کار بر جمعیت در سن کار به دست می آید. طبیعی است که از کل افراد 15 سال به بالا، افراد بیشتری تمایل و شرایط حضور در بازار کار را دارند. به همین دلیل افزایش نرخ مشارکت افراد 15 سال به بالا دور از ذهن نیست و افزایش نرخ مشارکت آنها ارتباطی با بهبود شرایط بازار کار ندارد.

رکود تورمی، تشدید تحریم ها و افزایش نرخ ارز در دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد، انتظارات منفی مردم را به همراه داشته و مشارکت آنها در بازار کار را کاهش داده است.

با آغاز ریاست جمهوری روحانی، نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت ۱۵ سال به بالا از ۴۴ درصد گذشت. با این حال، شیوع کرونا، اعمال قرنطینه و لغو برجام بار دیگر منجر به کاهش این شاخص شد و آن را در سطوح 40 درصدی قرار داد.

آیا لغو برجام، رویای تحقق نیافته نرخ مشارکت 50 درصدی را برآورده می کند؟

یکی از سوالات اساسی که در بررسی میزان مشارکت مردم در بازار کار ایران مطرح می شود این است که اگر برجام لغو نمی شد، رغبت مردم برای کاریابی چه می شد؟ آیا انگیزه مردم برای حضور در بازار کار افزایش یافت؟ در ادامه با در نظر گرفتن یک فرض به این موضوع پاسخ داده شده است.

پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که با این فرض که نرخ مشارکت اقتصادی هر ساله به اندازه میانگین رشد این نرخ در سال‌های 94-96 رشد داشته است، این رقم در سال 1404 از مرز 50 درصد عبور کرده است و این رویای محقق اگر نه. ، اجرا خواهد شد. حال این سوال مطرح می شود که آیا در شرایط فعلی نرخ مشارکت می تواند از 50 درصد هم فراتر رود؟

آیا در شرایط فعلی نرخ مشارکت به 50 درصد می رسد؟

در سناریوی شماره 2 فرض بر این است که رشد نرخ مشارکت امسال در سال های آینده نیز ادامه داشته باشد. با تحقق این سناریوی خوش بینانه، نرخ مشارکت اقتصادی در سال 1397 از 50 درصد فراتر خواهد رفت که در صورت بررسی فرض مذکور، در سال 1418 از هر دو جویای کار، یک نفر موفق به یافتن شغل می شود.