محمدعلی فروغی دیوان حافظ و گلستان سعدی را از گزند تحریف نجات داد / او پیونددهنده سنت به مدرنیته بود

سهند ایرانمهر:* در طول زندگی سیاسی خود سه بار نخست‌وزیری (در دوران حساس سیاسی، از جمله در آغاز سلطنت رضاشاه و اشغال ایران توسط متفقین در جنگ جهانی دوم)، یک بار کفیل نخست‌وزیری، یک بار رئیس مجلس شورای ملی، پانزده بار وزیر امور خارجه، دارایی، جنگ، عدلیه، اقتصاد ملی، یک بار سفیر، وزیر دربار، رئیس جامعه ملل، رئیس مدرسه عالی حقوق و بالاخره رئیس دیوان عالی کشور بوده است اما در این‌جا قصد بررسی کارنامه‌ی سیاسی او را که مجالی دیگر می‌خواهد ندارم.

فروغی نقش بزرگی در حفظ و احیای ادبیات غنی فارسی از طریق تصحیح یا تالیف داشته و دارد و در این مسیر وسواس زیادی به خرج می‌داد. سعید نفیسی (شماره ۱۲۱ بخارا به نقل از مجله یغما) در این باره می‌نویسد:

روزی به خانه‌ی فروغی رفتم، او را غرق در مطالعه‌ی نسخه‌های خطی حافظ دیدم. با دقتی بی‌مانند، هر بیت را با چند نسخه مقابله می‌کرد. وقتی از او پرسیدم: «چرا این همه وسواس به خرج می‌دهید؟» گفت: «این متون میراث جاودانه‌ی ما هستند. اگر امروز ما آن‌ها را به‌درستی به نسل آینده نرسانیم، دیگران ممکن است در تصحیف و تغییرشان سهمگین‌ترین خطاها را مرتکب شوند.» همین دقت او بود که دیوان حافظ به تصحیح فروغی را به اثری ماندگار بدل کرد.

محمدعلی فروغی (زاده ۱۲۵۴ – درگذشته ۱۳۲۱ شمسی)، که امروز [پنجم آذر] سال‌روز درگذشت اوست. هم مترجم است، هم روشن‌فکر و هم سیاستمدار و ادیب. او دریافته بود که ایران زمان او در حال گذار از سنت به مدرنیته است اما نقش خود را در انقطاع از سنت نمی‌دید و کارنامه‌ی او نشان می‌دهد که وظیفه‌ی خود می‌داند که پیونددهنده‌ی این دو باشد. اهتمام همزمان او به میراث به‌جامانده از سنت هم‌ همین را نشان می‌دهد. ذکاءالملک فروغی دیوان حافظ را با مقدمه‌ای دقیق و شرح برخی ابیات منتشر کرد که همچنان از منابع معتبر در این حوزه است. به جز این، «گلستان» و «بوستان» سعدی را هم به نحوی درخور تصحیح و ویرایش کرده است و با این کار عملا به مثابه پلی میان ادبیات کلاسیک و نسل جدید عمل کرد. محمدرضا شفیعی کدکنی در کتاب «با چراغ و آینه: در جستجوی ریشه‌های تحول شعر معاصر ایران» (تهران: نشر سخن، ۱۳۹۰) می‌نویسد:

«فروغی با تصحیح متون کلاسیکی همچون دیوان حافظ و گلستان سعدی، نه‌تنها آن‌ها را از گزند تحریف و بی‌توجهی نجات داد، بلکه نسل جدید را با ارزش‌های این متون آشنا کرد. او ادبیات را نه فقط برای زیبایی، بلکه برای آموزش و انتقال فرهنگ می‌خواست.»

از این منظر بی‌راه نیست اگر بگوییم که اهتمام فروغی بود که اشعار حافظ را از می و معشوق و فال و تفال به عنوان موضوع جدی تحقیق و توجه در عصر جدید دوباره معرفی کرد.

*پژوهشگر و فعال رسانه‌ای

منبع: صفحه‌ی اینستاگرامی نویسنده

۲۵۹