آیا ممکن است کسی بی ‌آن که شرور باشد، مرتکب شرارت شود؟

دلیل نوشتن این نامه آن است که معتقدم هر انسانی به یادآوری تجارب گذشتگانش احتیاج دارد تا از اشتباهات آنان پند بگیرد و کار را به جایی نرساند که نوه‌ها و آیندگان خاندانش از آشکار شدن ارتباط فامیلی با او شرمگین باشند.

سخن را کوتاه می‌کنم. انسان‌ها در مسیر زندگی خود ، بارها بر سر دو راهی‌های مختلف انتخاب، قرار می‌گیرند. دوراهی‌هایی که وادارشان می‌کند به اتفاقاتِ پیش آمده برای خود، جواب آری یا جواب ِ نه بدهند. و آین آری یا نه گفتن‌ها حتی ممکن است (در حد و اندازه‌ی قدرت پشت این تصمیم) باعث چرخش و تغییر در تاریخ بشود.

تجارب چند نفر از این افراد در تجربه تاریخی‌شان را برایتان بازگو می‌کنم تا شاید به جوابی برای این سوال برسیم که چطور ممکن است در یک نظام سیاسی، جنایت اتفاق بیفتد، اما جنایت‌کاران بدون ذره‌ای عذاب وجدان به زندگی و حیات خود ادامه دهند؟

گروه اول آنان که برای  رسیدن به  سراب قدرت، آری گفتند :

آدولف آیشمن، ژنرال معروف آلمان هیتلری در زمانه‌ی قبل و شروع جنگ جهانی دوم

آدولف آیشمن مسئول بخش «مربوط به یهودیان اداره‌ی اصلی امنیت رایش» و اداره‌ی اردوگاه‌های مرگ نازی‌ها بود که پس از جنگ، در آرژانتین ربوده شده، به اسرائیل منتقل شده و طی یک نمایش باشکوه، محاکمه و اعدام گردید.

روزی که آدولف آیشمن را دردادگاه اورشلیم محاکمه می‌کردند، او باید به تمامی آری‌هایی که به نظام ناسیونال سوسیالیسم هیتلری داده بود، پاسخ‌گو می‌شد.

به قول هانا آرنت نویسنده‌ی یهودی کتاب «آیشمن در اورشلیم»، آیشمن هیولا نبود، شیطان نبود، مکبث نبود، ریچارد سوم هم نبود که بر سر آن باشد که نابکار شود. او نه منحرف بود و نه سادیست، بلکه به ‌شکلی اسف‌بار و هولناک، معمولیِ معمولی بود.

به‌ باور آرنت، آیشمن هیچ انگیزه‌ای جز این نداشت که با دقت و پشتکار، پیشرفت شخصی خود را در سلسله ‌مراتب رژیم هیتلر دنبال کند و این انگیزه نیز به خودی خود انگیزه‌ای مجرمانه نیست. آیشمن فاقد قدرت تخیل بود و همین امر باعث می‌شد نتواند از منظر دیگری بیندیشد یا حتی از خود، آن‌چنان که باید، همدلی نشان دهد.

آیشمن احمق نبود. تنها بی‌فکری محضش بود که او را به یکی از بزرگ‌ترین جنایت‌کاران دوران خود تبدیل کرد. او هیچ‌ وقت نفهمید حقیقتا مشغول چه ‌کاری است. او اصلاً به پیامدهای اعمال خود توجه نداشت و از خِرد آن‌چنان که باید استفاده نکرد. آیشمن به‌واقع از واقعیت دور بود. آرنت به‌تفصیل از کاربرد کلیشه‌ها در گفتار آیشمن سخن می‌گوید و نتیجه می‌گیرد که او به ‌واقع در سخن ‌گفتن ناتوان بود و همین امر، ناتوانی او در اندیشیدن را نیز نشان می‌دهد. همچنین از نسبت خودفریبی و دوری از واقعیت در ذهن و ضمیر آیشمن و همین‌طور فضای آلمانِ زمان آیشمن پرده برمی‌دارد.

رابرت مک نامارا

نظامی آمریکایی که در پی سلسله مراتب نظامی حتی به وزارت جنگ آمریکا رسید. او در طی جنگ دوم جهانی طراح اصلی بمباران‌های هوایی بی‌رحمانه‌ی شهرهای ژاپن بود. او چند روز قبل از انداختن بمب اتمی بر هیروشیما، با فرستادن صدها هواپیما بر فراز توکیو، شصت درصد این شهر و مردمانش را یکجا با بمب‌های آتش‌زا سوزاند. جمله‌ی تاریخی او این است که اگر جنگ با پیروزی متفقین تمام نمی‌شد، قطعا او به جای افسران نازی به عنوان جنایتکار جنگی در دادگاه نورنبرگ محاکمه می‌شد.

اما او هنوز تا لحظه‌ای که به پشیمانی و افسوس برسد، راه درازی داشت. او بهانه‌ای واهی برای شروع جنگ با ویتنام شمالی ساخت و آن، حمله‌ی دروغین و خیالی ویتنامی‌ها به کشتی آمریکایی مادوکس در خلیج تونکین بود. دروغی که دستاویز شروع جنگی طولانی مدت شد و جان میلیون‌ها ویتنامی و ده‌ها هزار آمریکایی را گرفت.

مک نامارا پس از گذشت ۴۰ سال اعلام کرد کشتی آمریکایی در خلیج تونکین اصلا وجود خارجی نداشته است! در واقع با گذشت زمان و انتشار اسناد جنگ ثابت شد که قایق‌های ویتنام هیچ‌گاه به هیچ ناو آمریکایی حمله نکرده بودند.

ولی کار او به اینجا ختم نشد. او طولانی‌ترین زمان هدایت وزارت دفاع در امریکا را داشت، از سال ۱۹۶۱ تا ۱۹۶۸   او اصلی‌ترین مدافع ادامه‌ی جنگ ویتنام بود ولی سال‌ها بعد به بدگمانی راجع به تلاش-های خود در آن جنگ، اذعان نمود. او گفت تصور نمی‌کرده بمباران‌های گسترده‌ی آمریکا در ویتنام شمالی به موفقیت برسد. مک نامارا اعتراف کرد که از بیهودگی جنگ ویتنام مطلع بوده است ولی از آنجا که او استراتژیست دولت بوده، با ادامه‌ی این نبرد، سعی در آزمایش تاکتیک‌های نوین جنگی داشته است!

او چند سال قبل از مرگش  در مستندی با نام (غبار مه آلود جنگ) با درد و رنج و خجالت، از تمام آن اعمال بی فایده یاد می‌کند.

کالین پاول

کالین پاول که سال ۲۰۲۱ در سن ۸۴ سالگی بر اثر ابتلا به ویروس کرونا جان خود را از دست داد، به عنوان اولین وزیر امور خارجه‌ی سیاه‌پوست آمریکا، نقش موثری در شکل‌گیری سیاست خارجی کاخ سفید در اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست‌ و یکم داشت.

او در پنجم فوریه‌ی ۲۰۰۳ در جلسه‌ی عمومی شورای امنیت سازمان ملل متحد سخنرانی کرد و به دفاع از حمله‌ی آمریکا و متحدانش به عراق پرداخت. او در این جلسه با نشان‌ دادن ویالی از یک ماده سفید رنگ و با استناد به منابع گمنام عراقی گفت: «هیچ شکی وجود ندارد که صدام دارای سلاح‌های بیولوژیک است و توانایی تولید سریع و انبوه آنها را دارد.»

پاول در ۱۳ سپتامبر ۲۰۰۴، در کمیته‌ی امور دولتی سنا اعتراف کرد که منابعی که بسیاری از اطلاعات ارائه شده‌ی وی را در سخنرانی سازمان ملل در اختیار او قرار داده بودند، «اشتباه» بودند و «بعید است» که ذخایر سلاح‌های کشتار جمعی در عراق پیدا شود.

پاول بعدها قبول کرد که قضیه‌ای که او به شورا ارائه داده، نادرست بوده و اطلاعاتی که وی بر آن‌ها تکیه داشته «به‌طور عمد، گمراه‌کننده» بوده‌اند. ولی این اعتراف به گناه، بسیار دیرتر از آن بود که صدها هزار کشته‌ی بی‌گناه از مردمان عراقی و سربازان آمریکایی را توجیه کند.

لیندا توماس گرینفیلد

او نماینده‌ی دولت بایدن در سازمان ملل بود. او به گفته‌ی داستانی که تنها شاهدش خود اوست، در زمان کشتار بی‌رحمانه‌ی توتسی‌ها به دست هوتوها در رواندا، که فکر می‌کردند رییس جمهورشان به دست گروه مقابل به قتل رسیده است، به اسارت هوتوها در آمده بوده و همان‌طور که مسلسل بر شقیقه‌اش فشار داده می‌شده، التماس می‌کرده که او یک آمریکایی است نه یک توتسی. و لهجه‌ی غلیظ لوییزیانایی خود را بیشتر به رخ می‌کشیده تا رهایش کنند.

و عجبا که کسی که از چنین نسل کشی هولناکی جان به در برده است، خود چندین بار، تنها با بالا بردن دست راستش در جلسه‌ی سازمان ملل و وتو کردن قطعنامه‌های آتش‌بس در غزه، باعث ادامه‌ی نسل کشی فلسطینیان شده است.

سال‌ها بعد می‌توان کتابی درباره‌ی او نوشت و نامش را (خانم گرینفیلد در غزه) گذاشت تا همگان بدانند او نیز همچون آیشمن پس از ابلاغ دستورات وحشیانه به مامورانش، سر میز ناهار و شام با دو فرزندش به شوخی می‌پرداخته و تنها فکرش رسیدن به مقام وزارت امور خارجه‌ی آمریکا و یا حتی تبدیل شدن به اولین رییس جمهور زن سیاهپوست آمریکا بوده است و آن دست بالابردن‌ها و کشتار هزاران زن و کودک در غزه، هیچ احساس عاطفی خاصی را در وجود او بر نمی‌انگیخته، هم‌چنان که آیشمن، مک نامارا یا کالین پاول تا زمان حضور در مسند قدرت، به نتایج عملشان فکر نمی‌کردند.

 قسمت دوم آنان که به قدرت نه گفتند: نلسون ماندلا

ماندلا فرمانده شاخه‌ی نظامی «کنگره ملی آفریقا» بود. کنگره در آن زمان بر اعتراض‌های عمومی و کارزارهای مدنی علیه سیستم نژادپرستی افزوده بود و ماندلا نقشی مرکزی در این مبارزات داشت.

او بارها گفته بود که باوجود اعتقاد به مبارزه‌ی مسالمت‌آمیز، به خاطر فشارهای شدید رژیم آپارتاید، مجبور به انتخاب مشی چریکی شده. او پس از دستگیری، به حبس ابد محکوم شد و تا سال‌ها در غرب او را تروریستی خطرناک می‌دانستند. از دهه‌ی سوم زندانش بارها به او پیشنهاد شد که با محکوم کردن مبارزات مسلحانه‌ی مردمش، امکان آزاد شدن را برای خود ایجاد کند، اما او هر بار این پیشنهاد را رد کرد. پس از سال‌ها که از زندان آزاد شدو با رای مردم به قدرت رسید، با روش‌های ابتکاری و صلح آمیزش جهان غرب را به تسلیم اخلاقی  واداشت.

آرون بوشنل

یک سرباز ۲۵ ساله‌ی نیروی هوایی آمریکا که در مقابل سفارت اسراییل در واشینگتن خود را به آتش کشید تا به مشارکت آمریکا در جنگ با مردمان غزه اعتراض کند. او در بیانیه‌ای، دلیل این کارش را چنین اعلام کرده بود:

من یکی از اعضای فعال نیروی هوایی ایالات متحده هستم.  من دیگر شریک نسل‌کشی نخواهم بود. من در آستانه‌ی انجام یک عمل اعتراضی شدید هستم. اما در مقایسه با آن‌چه که مردم در فلسطین به دست استعمارگران خود تجربه کرده‌اند، اصلاً افراطی نیست.

او نه تنها در فکر ارتقا مقام و پست نبود بلکه احساس کرد باید کاری بکند تا چرخ دنده‌ای از این ماشین جنایت و نسل کشی در تاریخ به حساب نیاید.

آخر

سرکار خانم  الیز استفانیک نماینده‌ی جدید آمریکا در سازمان ملل!

حالا شما هم به قدرتی رسیده‌اید که می‌توانید با بالا بردن دست‌تان بدون آن‌که خود را شرور بدانید، بالاترین شرارت‌های امروز جهان را تداوم ببخشید. و آن همانا ادامه‌ی نسل کشی در غزه و تداوم جنگ‌ها در خاورمیانه است برای مساعدت و کمک به مردی به نام ناتانیاهو. مردی که برای ادامه‌ی بقای سیاسی-اش حتی به فکر آینده‌ی مردمان اسراییل و آبروی دین محترم یهود نیست.

اگر امروز به چیزهایی که گفتم، فکر نکنید، به ناچار سال‌ها بعد، وقتی پیر و فرتوت شده‌اید، به امروز و کاری که می‌توانستید برای جلوگیری از کشتار هزاران هزار انسان انجام دهید، فکر خواهید کرد. انسان-هایی که تنها با بالارفتن دست شما کشته شده‌اند.

به این بیاندیشید که آیندگان از شما همچون آیشمن، مک نامارا یا کالین پاول یاد خواهند کرد که به ادامه‌ی جنایت، آری گفتند و بعدها افسوس فرصت‌های از دست داده و همراهی با جنایات غیر قابل بازگشت را خوردند؟

یا همچون نلسون ماندلا و آرون بوشنل که به همراهی با ادامه‌ی جنایت، نه گفتند و مردمان آگاه جهان تا ابدیت به آنان افتخار می‌کنند؟

فقط آری ِیا نه؟

۵۷۵۷